RZECZPOSPOLITA EUROPEJSKA

Nowa Europa, która powstała po upadku komunizmu w krajach Europy Środkowowschodniej, po likwidacji Muru Berlińskiego i zjednoczeniu Niemiec (obszar wspólnoty rozszerzono na teren byłej NRD), po rozwiązaniu Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej obejmującej swym zasięgiem państwa bloku sowieckiego - gdy totalitaryzm zastąpiła demokracja, gospodarkę planową - gospodarka rynkowa, a strukturę bloków politycznych - niezawisłość i samodzielność narodowa - wymagała zbudowania programu ścisłego stowarzyszenia państw naszego regionu z Unią Europejską. Program ten wskazywał potrzebę utworzenia obszarów wolnego handlu, rozszerzenia pomocy i współpracy ekonomicznej oraz w dziedzinie ochrony środowiska, edukacji i bezpieczeństwa nuklearnego. W lipcu 1997 r. Paralament Europejski zaakceptował - przedstawiony przez ówczesnego przewodniczącego Komisji Europejskiej Jacquesa Santera - program "Agenda 2000 - Unia silniejsza i rozszerzona".

Członkami stowarzyszonymi UE spośród państw Europy Środkowowschodniej zostały w latach dziewięćdziesiątych: Bułgaria, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska (od 1 lutego 1994 r.), Rumunia, Słowacja, Słowenia i Węgry. Instytucja członka stowarzyszonego wspólnoty pozwala na trwałe zachowanie takiego statusu lub czasowe; w tym drugim wypadku okres stowarzyszenia jest wykorzystywany na przygotowanie się do członkostwa zwyczajnego (pełnego). Wszystkie wymienione kraje stowarzyszone złożyły wnioski o przystąpienie do UE. Na przełomie lat 1997/98 do rozmów akcesyjnych zaproszono: Cypr, Czechy, Estonię, Polskę, Słowenię i Węgry (zwane grupą Luksemburską), w lutym 2000 r. - kolejne sześć państw: Bułgarię, Litwę, Łotwę, Maltę, Rumunię i Słowację (zwane grupą Helsińską).

Niezwykłe rozszerzenie. Przyjęcie 1 maja 2004 r. dziesięciu nowych członków UE było pod każdym względem wyjątkowe: poprzedziły je negocjacje prowadzone równolegle z 12 kandydatami. Jednoczesne wejście grupy 10 państw (Bułgaria i Rumunia w następnej turze) znacznie przekroczyło liczebnie każde z dotychczasowych rozszerzeń, przełamano granicę blokującą do niedawna pełne zjednoczenie kontynentu, uruchomiono - niestosowane dotąd - fundusze przedakcesyjne (PHARE, ISPA, SAPARD), w skali pozwalającej wydatnie dopomóc kandydatom w spełnieniu warunków przyjęcia do UE. Po rozszerzeniu w 2004 r. Unię Europejską tworzy 25 państw-członków zwyczajnych: Austria, Belgia, Cypr, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Malta, Niemcy, Polska, Portugalia, Słowacja, Słowenia, Szwecja, Węgry, Wielka Brytania, Włochy.

Warunki przyjęcia do Unii Europejskiej obejmują obowiązek wypełnienia przez kandydatów tzw. kryteriów kopenhaskich ujętych w trzech grupach: 1) kryteria polityczne (stabilność instytucji gwarantujących demokrację, rządy prawa, przestrzeganie praw człowieka i ochrona mniejszości), 2) kryteria gospodarcze (funkcjonowanie gospodarki rynkowej, sprostanie konkurencji Wspólnego Rynku), 3) kryteria unijnej zgodności (przyjęcie dorobku prawnego Wspólnot, wypełnianie celów Unii Politycznej, Gospodarczej i Walutowej). Projekt Traktatu Akcesyjnego z odpowiednimi aneksami i protokołami po dyskusji i ostatecznych ustaleniach musi być przy każdym rozszerzeniu ratyfikowany przez wszystkie państwa członkowskie i kandydujące do UE.

Przegląd zgodności prawa. Negocjacje akcesyjne z Polską, podobnie jak z innymi państwami dążącymi do pełnego członkostwa w Unii Europejskiej, rozpoczęły się od przeglądu prawa krajowego pod kątem jego zgodności z prawem wspólnotowym. Rezultatem była lista rozbieżności, stanowiąca podstawę stanowiska negocjacyjnego rządu RP. Stanowisko to sprecyzowało polską propozycję niwelowania różnic bądź w drodze zwyczajnej ustalającej kalendarz wdrażania prawa wspólnotowego do prawa polskiego, bądź w drodze rozwiązań specjalnych dla Polski albo odpowiednich klauzul w Traktacie Akcesyjnym. Odpowiedzią na nasze stanowisko negocjacyjne było tzw. stanowisko wspólne przedstawione Polsce przez Unię Europejską. Wówczas rozpoczęły się negocjacje w poszczególnych obszarach tematycznych.

Pięć lat negocjacji. W okresie od 31 marca 1998 r. do 13 grudnia 2002 r. przedstawiciele polskiego rządu prowadzili z Komisja Europejską negocjacje w 29 obszarach (kolejność chronologiczna wg dat zamykania): "Nauka i badania", "Edukacja, kształcenie i młodzież", "Statystyka", "Ochrona konsumentów i zdrowia", "Polityka przemysłowa", "Telekomunikacja i technologie informacyjne", "Małe i średnie przedsiębiorstwa", "Stosunki zewnętrzne", "Unia Gospodarcza i Walutowa", "Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa", "Kontrola finansowa", "Swoboda przepływ usług", ", "Kultura i polityka audiowizualna", "Unia celna", "Polityka społeczna i zatrudnienie", "Energia", "Środowisko", "Swobodny przepływ towarów", "Prawo spółek", "Swobodny przepływ osób", "Swobodny przepływ kapitału", "Podatki", "Rybołówstwo", "Instytucje", "Polityka transportowa", "Wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne", "Polityka regionalna", "Polityka konkurencji", "Finanse i budżet", "Rolnictwo". Uzgodnione tzw. okresy przejściowe umożliwiły czasowe odstępstwa od harmonizacji prawa ze względu na szczególne warunki wewnętrzne w naszym kraju, czy nadmiernie wysokie koszty dostosowania prawno-instytucjonalnego w określonych dziedzinach.

Nicea, Kopenhaga, Ateny, Dublin. W grudniu 2000 r. w Nicei członkowie UE przyjęli ustalenia wyznaczające drogę do "dużego" rozszerzenia, w tym przydział głosów dla nowych członków w Radzie Europejskiej. Polska uzyskała 27 głosów (tyle ile ma Hiszpania, o dwa mniej niż mają Niemcy). Ustalenia te narusza przygotowany w 2003 r. projekt Traktatu Konstytucyjnego, który wprowadza czynnik demograficzny do określenia większości potrzebnej przy podejmowaniu wiążących decyzji w Radzie Europejskiej (zgromadzeniu szefów państw członkowskich). W końcu 2002 r. w Kopenhadze zostały zamknięte negocjacje w sprawie warunków przystąpienia Polski do wspólnoty. Negocjacje zamknęło również dziewięciu pozostałych kandydatów. W kwietniu 2003 r. w Atenach nastąpiło podpisanie przez 25 państw (w tym Polskę) Traktatu akcesyjnego. 1 maja 2004 r. w Dublinie - podczas prezydencji irlandzkiej - na unijne maszty po raz pierwszy wciągnięto flagi 10 nowych członków wspólnoty.

Procedura ratyfikacyjna. Zanim znaleźliśmy się w gronie członków zwyczajnych (stałych) Unii, Traktat akcesyjny był ratyfikowany przez Prezydenta RP po uprzednim uzyskaniu na to zgody wyrażonej w drodze ogólnokrajowego referendum. Waga sprawy wymagała umożliwienia udziału w podjęciu decyzji ratyfikacyjnej wszystkim obywatelom. W referendum, które odbyło się w dniach 7-8 czerwca 2003 r. wzięło udział 59% uprawnionych obywateli, 77% głosujących opowiedziało się za przystąpieniem Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej. Prezydent RP uzyskał zgodę na ratyfikację Traktatu podpisanego w Atenach 16 kwietnia 2003 r. Polska ratyfikowała Traktat akcesyjny 23 lipca 2003 r. Do 20 września 2003 r. we wszystkich krajach kandydujących referenda akcesyjne dały wynik popierający ich wejście do UE (największe poparcie na Słowacji - 92%, najwyższa frekwencja na Malcie - 91%), na Cyprze uczynił to miejscowy parlament. Następnie Traktat ratyfikowały wszystkie państwa z grona 15 dotychczasowych członków; zaakceptował go również Parlament Europejski. W dniu 1 maja 2004 r. był czas na uroczystości w Dublinie, w pozostałych stolicach i wielu innych miastach świętującego kontynentu.

Unia Europejska jest organizacją otwartą, w budowie i rozbudowie, będącą rezultatem wieloletniego i wielokierunkowego procesu integracji zainicjowanego w 1948 r. utworzeniem przez 16 państw Europy Zachodniej - Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC). Pierwszym krokiem do unii gospodarczej było podpisanie w 1957 r. przez Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg, RFN i Włochy tzw. Traktatów Rzymskich, w wyniku czego powstała Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG) oraz Euratom. Do roku 1992 zbudowano unię celną, europejski system walutowy, jednolity rynek europejski, rozpoczęto budowę unii ekonomicznej i monetarnej, przygotowano traktat o utworzeniu Unii Europejskiej - podpisany 7 lutego 1992 r. w Maastricht (wszedł w życie 1 września 1993 r.). Unia działa na podstawie Traktatów Rzymskich oraz Jednolitego Aktu Europejskiego - głównych źródeł prawa wspólnotowego.

Główne cele UE to: popieranie harmonijnego i trwałego postępu gospodarczego i społecznego w państwach członkowskich, przez stworzenie obszaru pozbawionego granic wewnętrznych oraz unii gospodarczej i walutowej ze wspólną walutą; prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej obejmującej również wspólną politykę obronną; ochrona praw i interesów mieszkańców państw członkowskich przez wprowadzenie obywatelstwa UE; rozwój ścisłej współpracy wewnątrz UE w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. W ramach uzgadnianych na forum wyspecjalizowanych unijnych instytucji - europejska integracja ulega stopniowemu rozszerzaniu.

REGIOset, 2004.05.08.